Wie een tekst wil vertalen, bijvoorbeeld van het Engels (brontaal) naar het Nederlands (doeltaal), die stuit geregeld op cultuurspecifieke elementen in de brontaal waarvoor geen direct equivalent in de doeltaal te vinden is. Deze cultuurspecifieke elementen noemen we in de vertaalwetenschap ook wel realia. Voorbeelden zijn persoonsnamen, aardrijkskundige termen, planten en dieren, televisieprogramma’s, bekende mensen, enzovoort.
Het probleem doet zich ook voor als er binnen één standaardtaal verschillende variëteiten naast elkaar bestaan, zoals in het Nederlands. Vaak zijn Vlaamse televisieprogramma’s, BV’s of uitdrukkingen niet bekend in Nederland (en andersom). Het gebeurt bijvoorbeeld geregeld dat Vlaamse uitgevers die met een strip of een boek ook Nederlandse lezers willen bereiken, realia in de tekst (laten) aanpassen.
De vertaalwetenschap onderscheidt verschillende de strategieën die je als vertaler kan toepassen om realia te vertalen. Hieronder volgen acht strategiëen met meestal een voorbeeldje erbij ter verduidelijking:
- Herhaling: de vertaler herhaalt het element uit de brontaal.
Vb. Winnie the Pooh (Eng.) –> Winnie the Pooh (Ned.)
- Transcriptie: de vertaler gebruikt het element uit de brontaal, maar schrijft het op een manier die in de doeltaal gebruikelijker is.
Vb. Winnie the Pooh (Eng.) –> Winnie de Poe (Ned.)
- Extratekstuele toelichting: de vertaler voegt een voetnoot of een verklarende woordenlijst toe om het element uit de brontaal toe te lichten.
- Intratekstuele toelichting: de vertaler legt het element uit in de tekst zelf door woorden toe te voegen bij wijze van uitleg.
Vb. Banksy (Eng.) –> de Britse kunstenaar Banksy (Ned.)
- Universalisering: de vertaler vervangt het specifieke element uit de brontaal door een element dat neutraler en algemener of universeler is
Vb. Cheddar (Eng.) –> kaas (Ned.)
- Naturalisering: de vertaler vervangt het element door een gelijkaardig element in de doeltaal.
Vb. Sinterklaas (Ned.) –> Père Noël (Fr.)
Vb. voortgezet onderwijs (Nederlands Nederlands) –> middelbaar onderwijs (Belgisch Nederlands)
- Weglating: de vertaler laat het hele element weg of schrapt een deel ervan.
- Autonome schepping: de vertaler vervangt het element door een nieuw, verzonnen element
Vb. uit de stripreeks Asterix: Olaf Grossebaf (Fr.) –> Olaf Liflaf (Ned.)