Geboren worden doet ook zeer. Louis kon het zich niet voorstellen alhoewel hij het meteen geloofde. Hij wou het zich overigens niet voorstellen, het had te maken met lakens vol stront en gekerm dat de buren deed samentroepen, en weigering en noodzaak en ‘forceren’.
‘Ge moogt u nooit nooit forceren,’ zei Tante Nora, ‘Constance.’
‘Maar als die professor staat te roepen: “Duwen, duwen,” wat kunt ge daartegen doen? (Mama, lacherig.)
‘Ik had gezegd: “Mijnheer de professor, duw zelf, laat mij gerust, duw zelf met uw gat.”’ Mama lachte. Het was om vier uur, zij zat boterhammen met kweepeerjam te eten met Tante Nora, die vond dat er te veel chicorei in de koffie was. Hij hoorde Mama lachen in de voorkamer en hij speelde verder met de uitgeknipte figuren van ridders en jonkvrouwen op de keukentafel.
‘Ik kan het mij niet meer herinneren,’ zei Mama, ‘ik weet dat het wreed veel zeer gedaan heeft, dat wel, dat ik uit de venster wilde springen, dat ik ging scheuren, maar aan de andere kant moet er in een vrouw een soort mechaniek zijn die dat allemaal uitvaagt, als het achter de rug is.’
Het bovenstaande fragment komt uit de beroemde roman Het verdriet van België zoals die voor het eerst in boekvorm verscheen in 1983 (D1). De auteur, Hugo Claus (1929-2008), had echter vele jaren aan zijn roman gewerkt. Tal van aantekeningen en vroege versies (handschriften, voorpublicaties, een typoscript,….) zijn bewaard gebleven. De zorgvuldige studie van die documenten kan ons leren hoe Het verdriet van België precies tot stand kwam. De genese van een roman (oftewel de ontstaansgeschiedenis van de tekst), bestuderen is niet eenvoudig: handschriften zijn moeilijk ontcijferbaar, soms zijn ze onvolledig, ze bevatten al eens vergissingen, enzovoort. Bovendien werkt de auteur soms in verschillende versies tegelijk en ook andere personen en instanties kunnen wijzigingen aan een tekst aanbrengen (een redacteur van een uitgeverij bijvoorbeeld). Alleen door een nauwgezette vergelijking van de bewaarde fragmenten kunnen we het ontstaansproces van een roman reconstrueren, en dan nog is het resultaat van het zoekwerk meestal niet meer dan een (goed onderbouwde) hypothese.
Ben jij in de wieg gelegd voor tekstgenetisch onderzoek? Hieronder staan drie tekstfragmenten. Het zijn verschillende versies van het fragment dat we hierboven hebben weergegeven. Bestudeer de fragmenten aandachtig en los vervolgens de vraag op.
Typoscript (T1)
Geboren worden doet ook zeer. Louis kon het zich niet voorstellen alhoewel hij het meteen geloofde. Hij wou het zich overigens niet voorstellen, het had te maken met lakens vol stront en gekerm dat de buren deed samentroepen, en weigering en noodzaak en ‘forceren’.
“Ge moogt u nooit nooit forceren” zei Tante Nora, “Constance.”
“Maar als die professor staat te roepen: “Duwen, duwen,” wat kunt ge daartegen doen?” (Mama, lacherig.)
“Ik had gezegd: “Mijnheer de professor, duw zelf, laat mij gerust, duw zelf met uw gat.” Mama lachte. Het was om vier uur, zij zat boterhammen met kweepeerjam te eten met Tante Nora, die vond dat er te veel chicorei in de koffie was. Hij hoorde Mama lachen in de voorplaats en hij speelde verder met de uitgeknipte figuren van ridders en jonkvrouwen op de keukentafel.
-“Ik kan het mij niet meer rappelerenherinneren” zei Mama, “ik weet dat het wreed veel zeer gedaan heeft, dat wel, dat ik uit de venster wilde springen, dat ik ging scheuren, maar aan de andere kant moet er in een vrouw lijk een soort mechaniek zijn die dat allemaal uitvaagt, als het achter de rug is.”
Voorpublicatie (V1)
Geboren worden doet ook zeer. Louis kon het zich niet voorstellen alhoewel hij het meteen geloofde. Hij wou het zich overigens niet voorstellen, het had te maken met lakens vol stront en gekerm dat de buren deed samentroepen, en weigering en noodzaak en ‘forceren’.
Ge moogt u nooit forceren’, zei Tante Lena, ‘Constance’.
‘Maar als die professor staat te roepen: “Duwen, duwen”, wat kunt ge daartegen doen? (Mama, bijna lacherig)
‘Ik had gezegd: “Mijnheer de professor, duw zelf, laat mij gerust, duw zelf met uw gat”.’ Mama lachte. Het was om vier uur, zij zat boterhammen met kweepeerjam te eten met Tante Lena, die vond dat er teveel chicorei in de koffie was. Hij hoorde mama lachen in de voorplaats en hij speelde verder met de uitgeknipte figuren van ridders en jonkvrouwen op de keukentafel, verschoof ze, liet hun verschrikte stemmen opduiken die elke keer weggespoeld werden door Mama’s lach en Tante Lena’s bezorgde keelstem.
‘Constance’, zei Tante Lena alsof Mama een zusje, onmondig zusje van hààr was en niet van Papa.
– ‘Ik kan het mij niet meer rappeleren’ zei Mama, ‘ik weet dat het wreed zeer gedaan heeft, dat wel, dat ik uit de venster wilde springen, dat ik ging scheuren, maar aan de andere kant moet er in een vrouw lijk een soort mekaniek zijn die dat allemaal uitvaagt. (p. 336)
Manuscript (M1)
Geboren worden doet ook zeer. Louis kon het zich niet voorstellen, alhoewel hij het meteen geloofde. Hij wou het zich overigens niet voorstellen, het had te maken met lakens vol stront en gekerm dat de buren deed samentroepen, en weigering en noodzaak en “forceren”. “Ge moogt u nooit nooit forceren, zei Tante Lena Nora, “Constance”
“Maar als die professor staat te roepen: “Duwen, duwen”, wat kunt ge daartegen doen?”
(Mama, bijna lacherig)
“Had gezegd: Mijnheer de professor, duw zelf, laat mij gerust, duw zelf met uw gat.” Mama lachte. Het was om vier uur, zij zat boterhammen met kweepeerjam te eten met Tante XXX Nora, die vond dat er teveel chicorei in de koffie was. Hij hoorde mama lachen in de voorplaats en hij speelde verder met de uitgeknipte figuren van ridders en jonkvrouwen op de keukentafel, verschoof ze, liet hun verschrikte stemmen opduiken die elke keer weggespoeld werden door mama’s lach en Tante Lena Nora’s bezorgde keelstem.
“Constance” zei Tante Lena alsof Mama een zusje, volwaardig zusje van hààr was. En niet
van Papa.
– “Ik kan het mij niet meer rappeleren” zei mama, “ik weet dat het wreed zeer gedaan heeft, dat wel, dat ik uit de venster wilde springen, dat ik ging scheuren, maar aan de andere kant moet er in een vrouw lijk een soort mekaniek zijn die dat allemaal uitvaagt als het voorbij is achter de rug is.
A) De aanpassingen in M1 werden aangebracht voor V1.
B) De aanpassingen in M1 werden aangebracht na V1.
C) De aanpassingen in T1 dateren van voor de aanpassingen in M1.
D) De aanpassingen in M1 dateren van voor de aanpassingen in T1.
E) D1 is direct gebaseerd op T1.
F) D1 is direct gebaseerd op V1.
Vraag 9.2
Zoals je hebt kunnen merken gebruikt Hugo Claus zeker in de dialogen van Het verdriet van België veel Vlaamse spreektaal. Zijn roman verscheen echter bij de in Amsterdam gevestigde uitgeverij De Bezige Bij. Voor deze uitgeverij was het natuurlijk belangrijk dat er voor de Noordnederlandse lezer niet te veel verstaanbaarheidsproblemen ontstonden. Kun je, met deze kennis in je achterhoofd, in het lijstje hieronder de aanpassing aanduiden die vermoedelijk een ingreep is van een Nederlandse redacteur en niet van Hugo Claus zelf:
A) rappelleren –> herinneren
B) bijna –> bijna
C) voorbij is –> achter de rug is
D) verstopte –> verschoof
E) volwaardig –> volmondig
F) mekaniek –> mechaniek
G) Tante Lena –> Tante Nora
OPLOSSING
[9.1] De juiste antwoorden zijn B, D, E
[9.2] Het juiste antwoord is A