Geheimzinnigheid rond een filosoof: hoe raakten ideeën van de filosoof Spinoza in de Nederlandse taal toch verspreid, toen de overheid hem de mond wilde snoeren?

Finalist: Laurens Smulders
Mentor: prof. dr. Els Stronk & Lucas van der Deijl

Aan het eind van de zeventiende eeuw leefde er in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een filosoof, Spinoza (1632-1677), die tot de meest radicale denkers van zijn tijd behoorde. Spinoza brak met alle traditionele christelijke ideeën. Hij geloofde niet in een God die als een soort menselijke gedaante boven de wereld hangt. Volgens Spinoza is God gelijk aan de wereld, en zit God dus in alles wat bestaat. De boeken die Spinoza over deze filosofie schreef, waren indertijd uiterst geheim. De meeste van zijn boeken werden pas na zijn dood gepubliceerd, omdat het te gevaarlijk was toen hij nog leefde. In 1674 had de Nederlandse overheid de boeken expliciet verboden – iets wat normaal niet gebeurde in de Republiek.

Na zijn leven bleef veel van die geheimzinnigheid bestaan. Onderzoekers weten daardoor niet zo goed in hoeverre Spinoza’s ideeën echt invloed hadden: wie kende ze eigenlijk? Om dat te weten te komen, kijken ze naar vertalingen die van Spinoza’s werk verschenen. Spinoza zelf schreef in het Latijn, maar vanaf de jaren 1660 werden er ook verschillende Nederlandse vertalingen gemaakt, in gedrukte en handgeschreven vorm. Van één tekst van Spinoza, het Theologisch-Politiek Traktaat uit 1670, zijn er zelfs drie verschillende versies overgeleverd: twee gedrukte boeken en één handschrift. De relatie tussen deze drie versies geven ons veel inzicht in de manier waarop Spinoza’s denken in het Nederlands verspreid is. Om die relatie te beschrijven moeten we de teksten heel nauwkeurig zin voor zin met elkaar vergelijken. Dat is moeilijk en tijdrovend werk. Gelukkig kan de computer ons hierbij helpen.

In dit onderzoek ontwerpt Laurens een computeralgoritme dat vertalingen van eenzelfde brontekst zin voor zin automatisch kan vergelijken.  Laurens krijgt van zijn mentor getypte versies van de vertalingen, en wat tips over hoe het algoritme te maken. Daarmee gaat hij aan de slag om twee gelijkaardige vertalingen van Spinoza met elkaar te vergelijken.