In de middeleeuwen schreven mensen in een zogenaamd ‘gotisch handschrift’. Dat wil niet zeggen dat ieder handschrift er hetzelfde uitzag. Je ziet in Middelnederlandse handschriften drie typen, die we hier beschrijven, waarbij we voor enkele letters steeds aangeven hoe je ze doorgaans kunt herkennen:
| 1. Littera textualis: gebruikt tussen de 12e eeuw en ca. 1500 | |
|
– een ‘a’ in twee verdiepingen (dus geen ‘ɑ’) – de stokletters ‘b’, ‘h’, ‘k’ en ‘l’ hebben géén lussen of aanzet daartoe – de lange ſ (s) en de f staan op de (denkbeeldige) schrijflijn |
|
| 2. Littera cursiva: gebruikt vanaf de 12e eeuw, maar als boekschrift vooral vanaf de 14e eeuw | |
|
– een ‘a’ in één verdieping (dus ‘ɑ’) – de stokletters ‘b’, ‘h’, ‘k’ en ‘l’ hebben lussen of aanzet daartoe – de lange ſ (s) en de f lopen door de (denkbeeldige) schrijflijn heen |
|
| 3. Littera hybrida – gebruikt vanaf ca. 1425 | |
|
– een ‘a’ in één verdieping (dus ‘ɑ’) – de stokletters ‘b’, ‘h’, ‘k’ en ‘l’ hebben géén lussen of aanzet daartoe – de lange ſ (s) en de f lopen door de denkbeeldige schrijflijn heen |
|
Duid bij elk van de fragmenten het juiste handschrifttype aan:
A. Littera textualis
B. Littera cursiva
C. Littera hybrida
Uit het handschrift Zuster van het Gemene Leven uit het Lamme van Diesehuis. Datering: na 1483. (Privébezit Herman Mulder)
A. Littera textualis
B. Littera cursiva
C. Littera hybrida
Uit het Beatrijs-handschrift. Datering: ca. 1374. Wil je zelf door het unieke handschrift van dit gerenommeerde middeleeuwse verhaal bladeren, rep je dan naar de website van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
A. Littera textualis
B. Littera cursiva
C. Littera hybrida
Uit het beroemde verzamelhandschrift-Van Hulthem. Datering: begin 15de eeuw. Dit belangrijke document, dat onder meer de abele spelen bevat, wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België (Brussel). Via de website www.dbnl.org kun je de volledige wetenschappelijke editie van het handschrift consulteren.
link: https://www.dbnl.org/arch/_hul001hult02_01/pag/_hul001hult02_01.pdf
Om een handschrift te dateren onderscheiden onderzoekers een ‘terminus post quem’ (= het vroegst mogelijke moment waarop een handschrift kan zijn ontstaan) en een ‘terminus ante quem’ (= het moment waarop het handschrift uiterlijk moet zijn ontstaan).
Kun je op basis van het schrifttype de terminus post quem bepalen van onderstaand fragment?
Antwoord: vanaf de 15de eeuw, vanaf ca. 1425 (Een indicatie van de eeuw volstaat.)
De littera hybrida werd vanaf 1425 veel gebruikt in boeken die werden geschreven in de context van de Moderne Devotie, een religieuze stroming die ontstond in de noordelijke Nederlanden. Dit handschrift (Deventer, Athenaeumbibliotheek, 101 D 14 KL) staat in de traditie van de Moderne Devotie en stamt uit 1453.